Cách tìm hợp âm cho bài hát

Xem đầy đủ topic tại :
http://viet-guitar.vn/showthread.php?t=16597

Thực ra vấn đề tìm "gam" cho một bản nhạc là một vấn đề tương đối rộng đấy nếu nói từ cơ bản.

Nếu nói nôm na thì nó thế này: một bài hát bao h cũng có giai điệu gồm
các nốt liên tiếp nhau, khi mà ta đệm đàn cho giai điệu ấy (tức bài hát
ấy) thì phải làm thế nào cái tiếng ùm ùm của đàn mình nó hợp với cái nốt
của giai điệu bài hát.

Mọi người hay dùng từ gam, thực ra k0 chính xác mà phải dùng là hợp âm , cái việc "dò gam" chính là tìm các hợp âm để hòa thanh cho giai điệu.

- Chính xác thì gam là gì?
- Một gam gồm có 7 nốt nhạc, vd gam Đô trưởng có 7 nốt Đồ Rê Mi Fa Sol
La Si Đô. Một bài hát sử dụng gam Đô trưởng chỉ sử dụng 7 nốt nhạc này ở
những cao độ khác nhau (Đồ, đô, đố ..) (trừ trừơng hợp thăng giáng bất
thường).

- Thế hợp âm là gì?
- Hợp âm là hợp của nhiều âm (nốt) (ai k0 hiểu tự nhận mình là ngu nhé ). Thường dùng nhất là hơp-âm-ba, có 3 nốt tạo bởi 2 quãng 3 chông lên nhau (quãng 3 là quãng 3 nốt nhạc. VD: Đồ-(rê)-Mi, Mi-Sol, Fa-La là các quãng 3)

- Gam với hợp âm thì liên quan quái gì tới nhau?
- Mỗi gam có một hệ thống hợp âm của riêng nó (chính xác là có 7 hợp
âm). Bài nào gam Đô Trưởng chỉ sử dụng những hợp âm của gam Đô Trưởng.

- Làm thế nào để biết gam này thì có những hợp âm nào?
- Quá dễ, lấy 7 nốt nhạc và tạo thành tất cả những hợp-âm-ba có thể.

VD Gam Đô Trưởng có các hợp âm sau:
Đô-Mi-Son
Rê-Fa-La
Mi-Son-Si
Fa-La-Đô
La-Đô-Mi
Si-Rê-Fa

Để đơn giản thì người ta quy ước tên gọi hợp âm như sau

- Tên h/â là tên nốt gốc, trong trường hợp Đô-Mi-Son thì là hợp âm Đô (ký hiệu là C)

- Tính chất h/â trưởng hay thứ, tùy thuộc vào cấu tạo. Ở đây, các
h/â của chúng ta được xd theo quãng 3, mà có 2 kiểu quãng 3 là q 3
trưởng và q 3 thứ. VD các quãng Đô-Mi, Rê-Fa#, Mi-Son#, Fa-La, Son-Si là
3 trưởng còn Mi-Son, Rê-Fa, La-Đô là 3 thứ (ngay bây h lấy đàn ra tìm
hiểu vì sao nhé)

Khi đó, nếu h/â có 1 quãng 3 trường ở dưới, 3 thứ ở trên thì là hợp âm trưởng, ngược lại là hợp âm thứ.

VD:
Đô-Mi-Son thì Đô-Mi là q 3 trưởng, Mi-Son là q3 thứ ,vậy đây là h/â Đô trưởng (kí hiệu C)
Son-Si-Rê thì Son-Si là q 3 trưởng, Si-Rê là q 3 thứ, vậy đây là h/â Son trưởng (G)
Mi-Son-Si thì Mi-Son là q 3 thứ, Son-Si là 3 trưởng, vậy đây là h/â Mi thứ (Em)
La-Đô-Mi thì La-Đô là q 3 thứ, Đô-Mi là q 3 trưởng, vậy là La thứ (Am)

Sử dụng những điều trên ta có được 7 hợp âm của gam Đô trưởng là
C,Dm,Em,F,G,Am và Bdim (h/â Si giảm, ít khi sd, tạm thời k0 quan tâm
tới). Bài nào sử dụng gam C thì chỉ sd 7 h/â trên, nghĩa là với 6 h/â
(trừ h/â Bdim) có thể đệm mọi bài hát phổ thông viết trên gam Đô Trưởng.

Thế rút cục là đệm thế nào nhỉ? Hì hì có ngay

Quy tắc vàng: Hợp âm đệm phải chứa nốt giai điệu (dĩ nhiên là có thể trong 1,2,3... hoặc 1/2,1/3 nhịp sau đó đổi sang hợp âm khác)

Thế nghĩa là đoạn nhạc mà giai điệu có các nốt Đô, Mi chẳng hạn thì có thể đệm bằng h/â Đô trưởng (Đô-Mi-Son) hoặc La thứ (La-Đô-Mi). Nếu chỉ có nốt Rê thì có thể đệm bằng h/â Rê thứ (Rê-Fa-La) hoặc Son trưởng (Son-Si-Rê)
... Dĩ nhiên nếu có cả 3 nốt của h/â thì khỏi cần phải chọn. Còn nếu có
nhiều hơn 3 nốt của một h/â, hay có nốt k0 thuộc h/â thì sẽ phải chọn
ra nốt chính/quan trọng (sẽ nói sau)

VD

1/Bài Làng Tôi, gam đô trưởng:
Làng tôi xanh ...
Đồ----Mi--Son-- ...
Quá rõ là phải đệm bằng h/â Đô trưởng © ở đoạn này

2/đoạn khác của bài Làng tôi
Nhưng thôi rồi, còn đâu quê nhà ...
|Đô----Đô--|Là----Là--|Si----Si-Sòn| ... (dấu | để chỉ ô nhịp)
|C-----------|F-----------|G------------| ...


3/Bài Em ơi HN phố, gam La thứ:
|Em ơi, H N |phố ...
|Mi--Mi----Là-Là-|Fá ...
|Am----------------|Dm ...

Ta thấy, ở VD 2, ô nhịp đầu chỉ có 1 nốt Đô, mà h/â F(Fa-La-Đô) cũng
chứa nốt Đô Am(La-Đô-Mi) cũng thế, ở ô nhịp 2 thì Dm(D-F-A) hoặc
Am(A-C-E) cũng đều chứa nốt A, ô nhịp thì có cả Em(E-G-B) cũng chứa cả G
lân B. Vậy nên chọn h/â nào thì phù hợp?

Tiêu chuẩn chọn h/â :
- ưu tiên h/â chủ, gam C thì h/â C là h/â chủ sẽ xuất hiện nhiều nhất,
ngoài ra thì bài gam trưởng sẽ có dùng nhiều h/â trưởng hơn và ngược
lại.
- ưu tiên phách mạnh của nhịp, thưởng là phách đầu,
ví dụ điệu Valse: Chình-Chát-chát thì ưu tiên nốt nào nằm vào phách "Chình"
- chú ý số lượng nốt trong ô nhịp,
ví dụ ô nhịp |C-D-E-G| thì nốt D có thể bỏ qua và vẫn đệm C bt; hoặc ô nhịp |E-D-D-D| thì cũng có thể bỏ qua cả E là phách mạnh để chơi Dm hoặc G.
- chú ý ngữ cảnh, sự cân đối giữa toàn bài, bài buồn thì dùng nhiều hợp âm thứ hơn. Cái này tuỳ bạn cân nhắc!

Ở ví dụ 2, chọn C, F và G là do bài hát ở gam Đô trưởng nên ưu tiên dùng
các h/â trưởng là F,G; h/â trưởng thể hiện tốt sự trầm hùng.

Ngược lại, ở VD 3, ô nhịp đầu thì chỉ có Am chứa cả Mi và Là, nhưng ô
nhịp 2 ta phải chọn giữa Dm và F là 2 h/â đều chứa nốt F, ở đây h/â thứ
được ưu tiên.

Nói như vậy k0 có nghĩa là bạn chỉ có thể chọn 1 trong các hợp âm. Có nhiều cách hòa âm cho một bài hát, chỉ có một điều là có hay hay k0, cách nào hay hơn thôi!

VD Em ơi HN phố
... mảnh trăng mồ côi mùa |đông mùa đông năm |ấy
... Mì-- La -- Là--Si--Là--|Si---Là--Si---Là_Si|Đố
Cách1:
... -----Am------------------|Em------------------|Am
Cách2:
... -----F--------------------|G--------------------|F
Cách3:
... -----F--------------------|Em-------------------|F
...
Bạn thích cách nào nhất?

Chỉ một chút nữa thôi là bạn có thể soạn phần đệm riêng cho mình rồi. Đây là một số điều cơ bản khác.

- Gam tương quan là gì?
- Có thể bạn nghe đâu đó là gam La thứ và Đô trưởng là 2 gam tương quan
với nhau. Thực ra rất đơn giản, 2 gam này đều có 7 nốt nhạc C,D,E,F,G,A;
bản nhạc của chúng sử dụng cùng khóa biểu. [1]

- Có phải hệ thống 7 hợp âm của gam C cũng chính là 7 hợp âm của gam Am?
Chính xác, một điều bất ngờ thú vị ! (Thực ra k0 phải như thế, nhưng
tạm thời, cứ tạm coi là như thế)

- Vậy có thể nói 1 bài gam C cũng là bài gam Am được k0?
- Dĩ nhiên là k0. Bài nào trưởng thường tười vui, bài thứ thường u buồn.
Bài Am thưởng kết bằng A, Đô trưởng kết bằng C. Hơn nữa bài dùng gam Đô
Trưởng thi sử dụng h/â chủ C và những h/â trưởng (F,G) nhiều hơn và
ngược lại. Dĩ nhiên có bài phức tạp có đoạn là C có đoạn là Am, có thể
có cả đoạn chuyển hẳn sang gam khác.

- Một điều đặc biệt về các bài gam thứ: trong gam thứ thì có 3 h/â thứ (còn lại là 3 h/â trưởng và 1 h/â dim (giảm))
Ví dụ gam La thứ có Am, Dm và Em là h/â thứ (còn có C,F,G là h/â
trưởng). Bài hát gam La thứ, thưởng có xu hướng sử dụng E (một chút nữa
tôi sẽ nói đến E7) thay vì Em. Hãy chơi đàn thử, chuyển tử Em về Am, rồi
từ E về Am, rõ ràng E có sức hút về Am mạnh hơn.

Ở đây Mi là nốt thứ 5 trong gam La thứ (chính xác hơn là âm giai La thứ) : Là-si-đô-rê-Mi,
được gọi là nốt bậc 5 (dĩ nhiên D là nốt bậc 4, F là bậc 6 .v.v.) Hợp
âm bậc 5 có sức hút rất mạnh về hợp âm bậc 1, nhất là h/â trưởng, mạnh
hơn nữa có thể dùng hơp âm bảy (sẽ nói sau). Thưởng khi kết thúc bài bao
h cũng là một hợp âm bậc 5, sau đó đưa về h/â chủ.

VD So sánh Em ơi HN phố, vẫn đoạn cũ
... mảnh trăng mồ côi mùa |đông mùa đông năm |ấy
... Mì-- La -- Là--Si--Là--|Si---Là--Si---Là_Si|Đố
... -----F--------------------|E--------------------|F
... -----F--------------------|Em-------------------|F

- Từ đầu đến giờ toàn Đô trưởng với La thứ, chả nhẽ k0 còn gam nào khác
à? Muốn tìm gam khác quá dễ, chỉ cần biết cấu tạo của gam:

Gam trưởng: 1-1-1/2-1-1-1-1/2 (đơn vị là 1 cung=2 phím trên guitar, nửa cung=1 phím)

VD:

Đô trưởng ... C-D-E-F-G-A-B-C ...
C-D,D-E,F-G,G-A,A-B cách nhau 1 cung (còn gọi là quãng 2 trưởng), còn
E-F,B-C chỉ có 1/2 cung (q 2 thứ). Chơi đàn lên là biết ngay

Rê trưởng: D-E-F#-G-A-B-C#-D
D-E,E-F#,G-A,A-B,B-C# cách nhau 1 cung, còn E-F#,C#-D cách nhau 1/2 cung.

Gam thứ 1-1/2-1-1-1/2-1-1

VD:
La thứ A-B-C-D-E-F-G-A
A-B,C-D,D-E,F-G,G-A cách nhau 1 cung, B-C,E-F cách nhau 1/2 cung

Son thứ G-A-Bb-C-D-Eb-F-G
G-A,Bb-C,C-D,Eb-F,F-G cách nhau 1 cung, A-Bb,D-Eb cách nhau 1/2 cung

- Thế nào là hợp âm 7?
- Hợp âm 7 là hợp âm 4 nốt, gồm có 1 hợp-âm-ba và nốt bậc 7. Hợp-âm-ba
trưởng thêm nốt thứ 7 thì là h/â 7 trưởng. H/â 7 trưởng rất hay được sd.
H/â-ba thứ thêm nốt 7 là h/â 7 thứ. Đơn giản như đang giỡn thế thôi.
VD:
H/â E: E-G#-B thêm nốt Rê (là bậc 7 của Mi) là E-G#-B-D sẽ là h/â E7
H/â Am: A-C-E thêm nốt Son (bậc 7 của A) là A-C-E-G là h/â Am7

H/â 7 có sức hút về h/â chủ rất mạnh, mạnh hơn h-â-ba trưởng bình
thường, trước khi chuyển về h/â chủ thường hay ưu tiên sử dụng h/â 7 ở
bậc 5 (VD G7->C, E7->Am, D7->G...)

Ngoài ra có thể thành lập h/â 6, h/â 9 VD C-E-G-D là C9 (nốt D là bậc 9
của C) Các hợp âm này mở rộng bảng màu hòa thanh ra ... vô biên, tùy các
bác muốn tô hươu vượn gì cũng được sất

Thay lời kết
Với những điều trên, bạn đã có để phối hòa thanh cho tất cả các bài mà
bạn thích, nhưng để đạt trình độ xuất chúng đến mức vừa nghe hát vừa đệm
theo được một bài mình chưa hề biết hòa thanh thì k0 thể ngày 1 ngày 2
mà là 1 quá trình dài, đòi hỏi bạn phải luyện tập, một đôi tai nhạy cảm
âm nhạc sẽ giúp bạn đi nhanh hơn. Sau đây là những điều bạn phải làm để
luyện cho mình đôi tai :
- Viết ra tất cả các nốt của tất cả các gam khác nhau (âm giai) C,C#,Db,D...; trương và thứ (k0 phải học thuộc!!)
- Ghép đôi những gam tương quan
- Viết ra tất cả các hợp âm của từng gam một, mỗi hợp âm, viết từng nốt của hợp âm, theo mẫu sau:
C - F - G
| | | Bdim
Am - Dm - Em
- Tìm bản nhạc của các bài hát bạn yêu thích và đặt hợp âm cho chúng
trên bản nhạc, sau đó chơi đàn nghe thử hòa âm của mình và chỉnh sửa.
- Dò nốt của các bản nhạc bạn thích nhưng k0 có bản nhạc, đặt hòa âm cho chúng
- Với mỗi bản nhạc bạn đã đặt hòa âm, thử chuyển lên, xuống một vài
tông, VD Đô trưởng chuyển lên Rê, Mi, Fa trưởng, xuống Si, La trưởng ...
- Dần dần, bạn sẽ quen với sự chuyển dịch của hòa âm, tiến tới có thể
đệm theo một bài mà bạn chưa hề biết hòa âm, trong một vài giọng mà bạn
đã thành thạo.

Chúc may mắn!

(Chú thích [1], nếu ai biết về hòa âm thì có thể thấy là ở gam thứ, em
xây dựng hòa âm theo âm giai thứ tự nhiên chứ k0 phải là thứ hòa âm, lý
do là em nghĩ ở level này thì như vậy có lẽ dễ hiểu hơn)